Οι Πρωτοπόροι της Εθνικοσοσιαλιστικής Αγωγής

Ο Εθνικοσοσιαλισμός ως ιδεώδες αγωγής
στους αρχαίους Έλληνες

Όπως κάθε επιστήμη, τέχνη και φιλοσοφική θεωρία, έτσι και ο εθνικοσοσιαλισμός ως θεωρία και πράξη έχει την αρχή του στους ένδοξους προγόνους μας. Οι προπάτορές μας ήσαν αναμφίβολα οι πρώτοι εθνικοσοσιαλιστές. Αυτό γίνεται καταφανές από τα γραπτά μνημεία της φιλολογίας μας. Αν αναδιφήσουμε σ' αυτά, θα δούμε ότι από την ομηρική εποχή μέχρι τον χρυσό αιώνα του Περικλέους, ο Έλληνας κατείχετο από δυο μεγάλες αρετές, την αγάπη προς τους συνανθρώπους και την αγάπη προς την πατρίδα, με την οποία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη και η θρησκεία. Η διαμόρφωση των δύο αυτών θείων αρετών ακολούθησε στους Έλληνες μιαν ανοδική πορεία : άρχισαν δηλαδή από μια πρωτόγονη μορφή φιλανθρωπίας και φιλοπατρίας και βαθμηδόν, με την πρόοδο της πνευματικής τους εξελίξεως, έφθασαν στην εποχή του Πλάτωνα στο τελειότατο είδος του εθνικοσοσιαλισμού.
Έτσι, λοιπόν, κατά την ομηρική περίοδο κατά την οποίαν η ύπαρξη του λαού βρισκόταν στην κόψη του ξίφους, η δε αξία του ανθρώπου μετριόταν με το μέγεθος των πολεμικών του κατορθωμάτων, το κατ' εξοχήν γνώρισμα του Έλληνα ήταν αφ' ενός μεν η ευβουλία (φρόνηση) αυτή που προέρχεται από την πολυπειρία και που εκδηλώνεται με την δύναμη του λόγου, αφ' ετέρου δε η πολεμική δραστηριότητα· "Αμφότερον βασιλεύς τ' αγαθός κρατερός τ' αιχμητής" (βασιλιάς καλός και ανδρείος πολέμαρχος συνάμα) είναι ο χαρακτηρισμός τον οποίο έκανε η Ελένη για τον βασιλέα των ανδρών Αγαμέμνωνα. Και ο Φοίνιξ το ίδιο συνέστησε στον μαθητή του Αχιλλέα· "Μύθων τε ρητήρ έμεναι πρηκτήρα τε έργων" (και των λόγων καλός ομιλητής και των έργων εκτελεστής).
Όποιος την εποχή εκείνη "ούτε ποτ' εν πολέμω εναρίθμιος ούτ' ενί βουλή" δηλαδή δεν μετρούσε ούτε στον πόλεμο ούτε σε κάποια σκέψη, περιφρονείτο ως άχρηστος όπως ο καμπούρης Θερσίτης. Οι Ευγενείς του Ομήρου έπρεπε να είναι σώφρονες, να διαθέτουν μεγάλη πείρα της ζωής, όπως ο Νέστωρ και ο Οδυσσέας και να μάχονται και αγωνίζονται για το βραβείο της αρετής. Η αρετή αυτή δεν ήταν άλλη από εκείνη που ο Πηλέας συμβούλεψε το γυιό του που είναι ο αντιπροσωπευτικότερος τύπος Έλληνα της Ομηρικής Ελλάδος, να έχει : "αιέν αριστεύειν καί υπείροχον έμμεναι άλλων" (να είσαι πάντοτε άριστος και ανώτερος από τους άλλους). Οι ομηρικοί Έλληνες ατένιζαν την δόξα και ποθούσαν την υστεροφημία· γι' αυτό και νικώντας και νικώμενοι στη μάχη εύχονταν να πέσουν δοξασμένοι ώστε ν' αφήσουν μια καλή ανάμνηση στους νεώτερους.
"Μή μάν ασπουδί γε καί ακλείως απολοίμην αλλά μέγα ρέξας τι καί εσσομένοισι πυθέσθαι" (μακάρι, βέβαια, να μη χαθώ σαν ανάξιος και χωρίς φήμη, αλλά αφού κάνω κάτι μεγάλο, που θα το μάθουν οι μεταγενέστεροι), εύχεται ο Έκτωρ.
Πρέπει όμως εδώ να παρατηρήσουμε ότι η πολεμική αυτή δραστηριότητα, το πολεμικό αυτό μένος ήταν περισσότερο ένα είδος ατομικής παλληκαριάς που δεν είχε καμία ή έστω είχε ελάχιστη σχέση με τη συνειδητή και εκούσια αυτοθυσία υπέρ του συνόλου.
Αλλά το αυτοσυναίσθημα τούτο της παλληκαριάς ήταν πάντοτε συνδεδεμένο με μια γλυκύτητα ήθους, με μια πραότητα και μεγαλοκαρδία απέναντι στους φίλους συνανθρώπους. Ένας ωραίος ιπποτισμός διέκρινε τους ομηρικούς ευγενείς μας. Σεβασμός στους αξιωματούχους της πόλης, σεβασμός προς κάθε αδύνατο άνρθωπο, προς τις γυναίκες, τους υπηρέτες, τους φίλους· φιλία και πιστή τήρηση των όρκων αποτελούν αδιαφιλονίκητα τεκμήρια του ομηρικού ιπποτικού Ελληνισμού.
Όχι πολύ αργότερα, ο ασκραίος ποιητής Ησίοδος θέλοντας να μετριάσει αυτό το ομηρικό πολεμικό μένος ύμνησε την αξία της εργασίας και της δικαιοσύνης για να θέσει ασφαλέστερα θεμέλια της φιλανθρωπίας και της πραγματικής κοινωνικής ευτυχίας. Δίδαξε ότι χωρίς δικαιοσύνη είναι αδύνατον να υπάρξει κοινωνία. Οι σχέσεις με τους συνανθρώπους πρέπει να διέπονται απαραιήτως απ' αυτήν. Η διδασκαλία αυτή του Ησιόδου για την εργασία και την δικαιοσύνη καθορίζει λεπτομερώς τις αγαθές κοινωνικές σχέσεις των ατόμων μιας ευνομούμενης κοινωνίας.
Αργότερα, στην εποχή του Τυρταίου, του βάρδου αυτού του σπαρτιατικού λαού, υμνήθηκε πάλι το ομηρικό ιδεώδες, αλλά τώρα σε τελειότερη μορφή. Συνδέθηκε δηλαδή συνειδητά πλεόν ο ηρωικός ιπποτισμός με το συμφέρον του συνόλου και τέθηκε στην υπηρεσία της Ιδέας της Πατρίδος.
"ξυνόν δ' εσθλόν τούτο πόληί τε παντί τε δήμω όστις ανήρ διαβάς εν προμάχοισι μένη", δηλαδή "για την πόλη και για όλον τον λαό κοινό και καλό είναι τούτο: όποιος άνδρας περνά στην πρώτη γραμμή της μάχης, εκεί να μείνει σταθερός".
Στο επιγραμματικό αυτό δίστιχο καθορίζεται, όπως λέει ο W. Jaeger, το κριτήριο με το οποίο πρέπει να δοκιμάζεται κάθε αληθινή αρετή· και τούτο το κριτήριο είναι μόνο το κοινό καλό του Κράτους. Σύμφωνα με το ιδεώδες αυτό, κάθε πολίτης πρέπει να ζει, να εργάζεται, να αγωνίζεται και να θυσιάζεται για το σύνολο, για το συμφέρον της πατρίδας. Ατομικά συμφέροντα και ατομικοί υπολογισμοί δεν πρέπει να υπάρχουν στο άτομο, το οποίο σε κάθε του βήμα και κάθε του ενέργεια πρέπει να οραματίζεται την πατρίδα του. Η νεολαία πρέπει να διαπαιδαγωγείται σύμφωνα μ' αυτό για να καταστεί δυνατόν το να αποτελείται το Κράτος μόνον από εθνικούς ήρωες. Ευτυχής ήταν κατά τον Τυρταίο ο άνθρωπος εκείνος τον οποίο "αριστεύοντα μένοντά τε μαρνάμενόν τε γης πέρι καί παίδων", δηλαδή, αφού γίνει γενναίος πολεμώντας και μένοντας σταθερός στη μάχη για την πατρώα γη και για τα παιδιά, θ' αρπαζε στους κόλπους του ο θεός του πολέμου, διότι το ένδοξο όνομά του θα μείνει αλησμόνητο, και ο νεκρός "υπό γης περ εών γίγνεται αθάνατος" (όταν βρεθεί κάτω από την γη, γίνεται αθάνατος).
Αυτό ήταν το καθαρά εθνικιστικό ιδεώδες με το οποίο διαπαιδαγωγήθηκαν οι Σπαρτιάτες και έγιναν πραγματικοί εθνικοί ήρωες, άξιοι κάθε θαυμασμού.
Και ο Πίνδαρος αργότερα, εξήρε το αγωνιστικό ιδεώδες υπό τη μορφή της άθλησης σε συνδυασμό με την πνευματική μόρφωση, ώστε να μπορεί ο άνθρωπος αφ' ενός μεν να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της κοινωνικής ζωής, αφ' ετέρου δε να είναι σωματικά σε θέση να υπερασπίσει και την ατομική του τιμή και την τιμή της πατρίδος.
Και οι τραγικοί μας ποιητές εξύμνησαν την μόρφωση του ατόμου σε τέλειο πολίτη. Η τελειότητα αυτή συνίστατο στην απόκτηση των πέντε θεμελιωδών για την ζωή αρετών, της σοφίας, της ανδρείας, της σωφροσύνης, της δικαιοσύνης και της ευσέβειας (οσιότητος).
Ο πολίτης ο οποίος διαθέτει τέτοιες αρετές μπορεί να εκτελέσει τα καθήκοντά του απέναντι στους Θεούς, το Κράτος, τους συνανθρώπους και τον εαυτό του. Ο πολίτης αυτός είναι κατά τους αθάνατους τραγικούς μας ψυχικά,πνευματικά και σωματικά τέλειος και σε κάθε δεδομένη περίσταση ο μόνος ικανός να βοήθησει από την μία τους συνανθρώπους του κι από την άλλη να υπερασπίσει με κάθε κόστος τον ανδρισμό του και την τιμή της πατρίδος. Ο άνθρωπος πρέπει συνειδητά πλέον να μετέχει στο σύνολο, να προσβλέπει στο συμφέρον της πατρίδος και να προπαρασκευάζεται για την προάσπισή της.
Αυτό είναι το ιδεώδες στο οποίο κατέληξε η κατ' ανιούσαν κλίμακα από την ομηρική εποχή μέχρι αυτήν του Περικλέους, διαμόρφωση των φιλοσοφικών αντιλήψεων γύρω από την ζωή. Κι αυτό είναι το υπόδειγμα το οποίο παρέλαβε ο Πλάτων στην "Πολιτεία" του και το ανέπτυξε και το καθόρισε ως ιδεώδες αγωγής σ' αυτήν, σύμφωνα με τις κρατούσες φιλοσοφικές αντιλήψεις της εποχής του. Έτσι, η ίδρυση της πόλεως, δηλαδή της ανθρώπινης κοινωνίας , κατά την "Πολιτεία" του, διαπνέεται πράγματι απ' αρχής μέχρι τέλους από εθνικές και σοσιαλιστικές αρχές. Οι πρόγονοί μας κατά την κλασσική εποχή της ελληνικής αρχαιότητος, ώριμοι πλεόν πνευματικά, είχαν την αντίληψη ότι τα άτομα που αποτελούν κοινωνία, συνδέονται στενότατα μεταξύ τους γιατί συμβοηθούν το ένα το άλλο στον τραχύ αγώνα της ζωής που θα ήταν δύσκολος ή μάλλον αδύνατος χωρίς την αμοιβαία συνδρομή και βοήθεια. Κανείς δεν μπορεί με τις δικές του και μόνο δυνάμεις να ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Καθένας οφείλει να κατεθέτει το δικό του, είτε προϊόν εργασίας, είτε σωματική δύναμη, είτε πνευματικό προϊόν είναι αυτό, για κοινή χρήση των μελών της κοινωνίας. Το άτομο πρέπει να εργάζεται για το σύνολο αλλά και να απολαμβάνει τα αγαθά που προέρχονται από την κοινή με το σύνολο συνεργασία. "Τί δή ουν; ένα έκαστον τούτων δει τό εαυτού έργον άπασι κοινόν κατατιθέναι, οίον τόν γεωργόν ένα όντα παρασκευάζειν σιτία τέταρσι καί τετραπλάσιον χρόνον τε καί πόνον αναλίσκειν επί σίτου παρασκευή, καί άλλοις κοινωνείν ;" (Γιατί, λοιπόν, πρέπει καθένας απ' αυτούς το δικό του έργο να το θέτει στην υπηρεσία όλων, όπως ο γεωργός, για παράδειγμα, ενώ είναι ένας να παρασκευάζει τρόφιμα για τέσσερεις και να ξοδεύει τετραπλάσιο χρόνο και κόπο για την παρασκευή της τροφής και να μετέχουν κι άλλοι;) και " ο γαρ γεωργός, ως έοικεν, ουν αυτός, ποιήσεται εαυτώ τό άροτρον, ει μέλλει καλόν είναι, ουδέ σμινύην ουδέ τάλλα όργανα όσα περί γεωργίαν· ουδ' αύ ο οικοδόμος πολών δέ και τούτω δει· ωσαύτως δ' ο υφάντης τε καί ο σκυτοτόμος" (Γιατί ο γεωργός, όπως φαίνεται, δεν θα φτιάξει το άροτρο μόνος του, εάν πρόκειται να είναι καλό, ούτε τη δικέλλα, ούτε τα άλλα εργαλεία, όσα έχουν σχέση με την γεωργία· ούτε πάλι ο οικοδόμος, γιατί κι αυτός χρειάζεται πολλά· το ίδιο και ο υφαντουργός και ο βυρσοδέψης). Επί πλέον, οι σχέσεις των συνανθρώπων μεταξύ τους στην κοινωνική ζωή του συνόλου πρέπει να διέπονται από ορισμένες αρχές, όπως αυτές της σοφίας, της ανδρείας, της δικαιοσύνης, της σωφροσύνης και της ευσεβείας, χωρίς τις οποίες δεν είναι δυνατόν να νοηθεί και να υπάρξει κοινωνία ανθρώπων.
Οι σοφοί μας πρόγονοι είχαν σχηματίσει την άποψη ότι τα άτομα γεννιώνται για το Κράτος, ότι ανήκουν σ' αυτό και επομένως πρέπει να διαπαιδαγωγούνται, να ζουν και να τερματίζουν τον βίο τους σύμφωνα με τις ανάγκες του· αλλά και αντίστροφα, ότι το Κράτος δεν είναι ξένο προς τα επιμέρους άτομα, αλλά κύριο μέλημα έχει την ευτυχία των πολιτών, ότι με μια λέξη, το Κράτος είναι για τους πολίτες! Ο φανταστικός διάλογος του Σωκράτη με τους Νόμους της πατρίδος του, τις τελευταίες του στιγμές, κατά τις οποίες ο φίλος του Κρίτων παρότρυνε τον δάσκαλο που σ' όλη του την ζωή καταγινόταν με την αλήθεια της αρετής, να δεχθεί ν' αποδράσει από το δεσμωτήριο, είναι αδιάσειστη απόδειξη των αντιλήψεων αυτών. Οι Νόμοι, δηλάδη η Πατρίδα, ήταν κατά την αντίληψη των προγόνων μας οι τοκείς, οι τροφείς, οι παιδαγωγοί και οι δοτήρες όλων των καλών σε όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες· αλλά και οι πολίτες ποτέ και σε καμία περίπτωση δεν έπρεπε να λησμονούν ότι "μητρός τε καί πατρός και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερον εστίν η πατρίς και σεμνότερον και αγιώτερον και εν μείζονι μοίρα καί παρά θεοίς καί παρ' ανθρώποις τοίς νουν έχουσι", ότι δηλαδή "και από την μητέρα και από τον πατέρα κι απ' όλους τους άλλους προγόνους πολυτιμότερη είναι η πατρίδα, πιο σεβαστή και πιο ιερή και σε μεγαλύτερη εκτίμηση από τους θεούς κι από τoυς ανθρώπους που έχουν μυαλό".
Αυτές οι φιλοσοφικές αντιλήψεις εισήλθαν και στην αγωγή, την κατέκτησαν και την κατηύθυναν. Η αγωγή των αρχαίων Ελλήνων κατά τον χρυσούν αιώνα, αν εξετασθεί στο σύνολό της, διαπνεόταν από τέτοιες εθνικοσοσιαλιστικές αρχές. Αγόρια και κορίτσια έπρεπε να προετοιμάζονται από μικρή ηλικία για να γίνουν άξιοι πολίτες κι αυτοί, στον μεν καιρό ειρήνης να λαμβάνουν μέρος στα της πόλεως, να τη σέβονται και να εκτελούν τυφλά κάθε τι που αυτή προστάζει, σε καιρό δε πολέμου να είναι πρόθυμοι να θυσιάζουν τα πάντα, περιουσία και ζωή υπέρ του συνόλου. "Καί σέβεσθαι δει καί μάλλον υπείκειν καί θωπεύειν πατρίδα χαλεπαίνουσαν ή πατέρα, καί ή πείθειν ή ποιείν ά άν κελεύη, καί πάσχειν, εάν τι προστάττη παθείν, ησυχίαν άγοντα, εάν τε τύπεσθαι, εάν τε δείσθαι, εάν τε εις πόλεον άγη τρωθήσομεν ή αποθανούμετον, ποιητέον ταύτα, καί το δίκαιον ούτως έχει και ουχί υπεικτέον ουδέ αναχωρητέον, ουδέ λειπτέον τήν τάξιν, αλλά καί εν πολέμω καί εν δικαστηρίω καί πανταχού ποιητέον ά άν κελεύη η πόλις καί η πατρίς, ή πείθειν αυτήν ή το δίκαιον πέφυκε, βιάζεσθαι δ' ου όσιον ούτε μητέρα ούτε πατέρα, πολύ δέ τούτων έτι ήττον τήν πατρίδα", που σημαίνει : "Και είναι ανάγκη να σέβεται και περισσότερο να υπακούει και να περιποιείται κανείς την πατρίδα ακόμη κι όταν είναι οργισμένη παρά τον πατέρα, και είτε να πείθει είτε να κάνει όσα τον πραστάξει, και να υποφέρει, εάν κάτι τον προστάζει να πάθει, με ησυχία, και εάν καταπιέζεται, και εάν φυλακίζεται και αν στον πόλεμο πάει με κίνδυνο να πληγθεί ή να πεθάνει, πρέπει να τα κάνει αυτά, και το σωστό έτσι είναι, και δεν πρέπι να υποχωρεί ούτε να εγκαταλείπει την θέση του, αλλά και στον πόλεμο και στο δικαστήριο πρέπει να κάνει όσα τον προστάξει η πόλη κι η πατρίδα, ή να την πείθει, όπως το δίκαιο απ' τη φύση του επιβάλλει, και δεν είναι όσιο να εκβιάζει κανείς ούτε μητέρα ούτε πατέρα, και πολύ λιγότερο ακόμη απ' αυτούς, την πατρίδα".
Επομένως, η απουσία παθών, η ολιγάρκεια, η αφοβία, η ευτολμία, η απόλυτη υπακοή συνοδευόμενη από εσωτερικό και εξωτερικό σεβασμό προς τους νόμους, τους άρχοντες και τους μεγαλυτέρους, και ισχυρός εθνικός εγωισμός για το ένδοξο παρελθόν της φυλής, ήσαν οι κυριώτερες αρετές που οι πρόγονοί μας επεδίωκαν με την αγωγή.
Απ' όλα αυτά, λοιπόν, και απ' όσα θα εκθέσουμε στα αμέσως επόμενα κεφάλαια γίνεται φανερό ότι η αγωγή των αρχαίων μας προγόνων διαπνεόταν από αμιγείς εθνικές και σοσιαλιστικές αρχές, γιατί αυτή απέβλεπε στην προσφορά υπηρεσίας στους συνανθρώπους ως άτομα, από τη μια, και στο σύνολο, από την άλλη, μέσα από την ιδέα της Πατρίδος.

Απόσπασμα από το "Εθνική και Κοινωνική Αγωγή στην Αρχαία Ελλάδα",
του Δρ. Βασ. Τσιρίμπα, Εκδόσεις Ηλιοφόρος