Πέμπτη 21 Μαρτίου 2013

1805, ο Αφορισμός των Αρματωλών



Ένα σημαντικό γεγονός της προεπαναστατικής περιόδου το οποίο στέρησε τον Αγώνα του 1821 από δυναμικούς και ικανούς οπλαρχηγούς, απετέλεσε ο διωγμός των κλεφταρματωλών κατά την περίοδο 1803-1805. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία απεφάσισε τότε να εξαλείψει τον κίνδυνο που αποτελούσε η Αρματωλική Ομοσπονδία που είχε συστήσει στην Πελοπόννησο ο Ζαχαριάς Μπαρμπιτσιώτης το 1785. Η ανάγκη αντιμετωπίσεως της Σερβικής Επαναστάσεως είχε οδηγήσει την Υψηλή Πύλη στην εκ νέου αναγνώριση της Ομοσπονδίας μετά από μία περίοδο διωγμών κατά τα έτη από το 1792 και ύστερα, όμως εφόσον εξέλειπε πλέον από το 1803 και το πρόβλημα του Σουλίου οι διώξεις ξεκίνησαν και πάλι. Το 1804 φονεύεται ο Πετμεζάς και το 1805 ο Ζαχαριάς. H πίεση των Οθωμανών κορυφώθηκε το 1805 όταν εκμεταλλεύτηκαν μία άστοχη ενέργεια δύο Κολοκοτροναίων, του Γιωργακλή και του Ιωάννη οι οποίοι έστησαν ενέδρα και λήστευσαν τον Πρωτοσύγκελο του Πατριαρχείου Ανδριανόπουλο, ο οποίος συνέλεγε φόρους στην Πελοπόννησο. Το αποτέλεσμα ήταν ο αφορισμός των κλεφτών από τον Πατριάρχη Καλλίνικο Ε’(ο Κανδηλώρος αναφέρει στο βιβλίο του «Οι Αρματωλοί της Πελοποννήσου» πως οι Οθωμανοί απείλησαν με γενική σφαγή των Ελλήνων του Μοριά) και ο συνακόλουθος ανελέητος διωγμός τους από Τούρκους και Έλληνες. Χαρακτηριστικό είναι πως από τους τριάντα έξι πρώτους εξάδελφους των Κολοκοτρωναίων διέφυγαν τον θάνατο μόνον οκτώ. Ο Κολοκοτρώνης δήλωνε σχετικώς προς την καταστροφή της κλεφτουριάς  πως «Αν ζούσαν οι παλιοί, θα ‘χαμε κάνει δέκα φορές τόσα και πολύ γλήγορα». Ακολουθεί το κείμενο του αφορισμού.

«Θεοφιλέστατε αρχιεπίσκοπε Δημητζάνης, εν αγίω πνεύματι αγαπητέ αδελφέ και συλλειτουργέ της ημών μετριότητος, κυρ Φιλόθεε, και εντιμότατοι κληρικοί, ευλαβέστατοι ιερείς και τίμιοι προεστώτες και δημογέροντες και κοτζαμπασίδες και πρόκριτοι και λοιποί απαξάπαντες ευλογημένοι χριστιανοί της επαρχίας ταύτης, τέκνα εν κυρίω ημών αγαπητά χάρις είη υμίν και ειρήνη παρά Θεού.
 H κραταιοτάτη και ευεργετικωτάτη εις ημάς βασιλεία, το δικαιότατον και πολυχρονιώτατον δοβλέτι, με το να προνοήται πάντοτε διά την ησυχίαν και καλήν κατάστασιν όλων των υπηκόων και πιστών ραγιάδων, όπου είναι υποκείμενοι εις την βασιλικήν του επικράτειαν και με το να επαγρυπνή και προστάζη με πάσαν δύναμιν όλους τους ηγεμόνας και κυβερνήτας, όπου ευρίσκονται εις κάθε χώραν και τόπον διά να έχουν μεγάλην επιστασίαν και προσοχήν εις εκείνα, οπόσα αρμόζουν εις εξολόθρευσιν και τέλειον αφανισμόν των κακοποιών ανθρώπων και εις εκείνα όπου συγχύζουσι και προξενούν ταραχήν εις την κοινήν και την κατά μέρος ασφάλειαν, εις τους πολλούς δηλαδή και εις τον καθ' έναν ξεχωριστά. Πολλούς υψηλούς προσκυνητούς ορισμούς και υψηλά φερμάνια εξαπέστειλα κατά διαφόρους καιρούς και ηγεμονικάς εξουσίας και εφανέρωναν εις τους κατά καιρόν υψηλοτάτους μόρα βαλήδες, την υψηλήν αυτής βούλησιν και θέλησιν ως πατρικήν και περιείχον τας νέας και κατά πολλά γνωστικωτάτας διατάξεις και προσταγάς, των οποίων υψηλών προσταγών, η κατά το γράμμα ενεργητική πράξις και η από μέρους όλων ημών των υπηκόων χρεωστουμένη διαφύλαξις, χωρίς αμφιβολίαν συμφέρει διά την καλήν κατάστασιν και ησυχίαν όλων εκείνων όπου κατοικούν εις τον Μωρέα· και δια την αποφυγήν της δεινής τιμωρίας και παιδεύσεως, τας οποίας είναι απαραίτητον να πάθωσι και δοκιμάσωσιν, όσοι από εσάς φέρονται εναντίοι της υψηλής προσταγής από κακοπροαίρετον γνώμη τους. Πολλές φορές και ημείς με υψηλήν προσκυνητήν προσταγήν εγράψαμεν και εις την αρχιερωσύνην σου και εις τους λοιπούς συναδέλφους αρχιερείς του Μωρέως και εις άλλους κατά τόπους προεστώτας και ηγουμένους, όπου είναι του κλήρου και της τάξεώς μας. Καθώς ομοίως εγράψαμεν
και εις τους κοτζαμπασίδες, δημογέροντας προεστώτας και λοιπούς κατοικούντας εις τον Μωρέα φανερώνοντας εις όλους τους πατρικώς και εκκλησιαστικώς τα πρέποντα εις εσάς και τα συμφέροντα, παρακινούντες σας όλους εις το να έχετε μεγάλην προσοχήν, να φυλάττετε απαρασάλευτα όσα προστάζεσθε με κάθε ομόνοιαν και με μεγάλην δουλικήν κλίσιν και να εμποδίζετε με κάθε τρόπον και με όλην σας την δύναμιν κάθε κίνημα, όπου είναι εναντίον εις τας βασιλικάς προσκυνητάς προσταγάς και ως αίτιον κάθε παιδεύσεως και πικράς τιμωρίας εις εκείνους όπου αποτολμούν να ευγούν από τα όριά τους.
 Και κατά το παρόν με το να εβεβαιώθη η κραταιοτάτη βασιλεία, και το υψηλόν δοβλέτι, ότι πολλοί κακοποιοί κλέπται από τους ιδίους Μωραΐτας, παραφυλάττουν εις ταις στράταις και σκοτώνουν κρυφίως και με απάτην τους διαβάτας και άλλοι πάλιν αυθαδώς με όπλα και άρματα αντιστέκονται μετά των σεϊμένιδων. Από το άλλο μέρος πολλοί από τούς κοτζαμπασίδες και δημογέροντες (χωρίς να έχετε είδησιν εσείς οι ιερωμένοι, ως είμεθα βέβαιοι) με μίαν πρόφασιν, ότι εις τον τάδε καζάν εφάνησαν κλέπται και εσκότωσαν τον τάδε διαβάτην και ακολούθως διά να ταιριαχθώσιν εδόθησαν τόσα άσπρα και άλλοτε πάλι λέγουν ότι οι κλέπται έπιασαν τον τάδε άνθρωπον εις την στράταν και τον επήραν σκλάβον και διά την αξαγοράν του εδόθησαν τόσα άσπρα και με αυτάς τας αιτίας χαρατζώνουσι με πλήθος ασπρών τους πτωχούς ραγιάδες, χωρίς έλεος και καμμίαν συνείδησιν και κερδίζουν άσπρα ασεβώς και παρανόμως και κάμουσι τον εαυτόν τους όμοιον με τούς κακοτρόπους κλέπτας και διά να είπωμεν καλύτερα, χειρότερον από αυτούς, και νομίζουσιν ένα τυχερόν εύρημα, το να είναι οι κλέπται, διά τα εδικά τους τέλη και κέρδη, και ακολούθως όχι ότι δεν συμβοηθούσιν, αλλά και εκ του εναντίον κρυφίως και με τρόπους πλαγίους και μυστικούς γίνονται εμπόδιον εις την καταστροφήν και αφανισμόν αυτών των κακοποιών κλεπτών. Και επειδή κάθε πρόφασις και αιτία είναι αβέβαιος και ανεμπίστευτος, ότι δεν έχουν καμμίαν μετοχήν με τους κλέπτας οι Μωραΐταις, ωσάν όπου ο Μωρέας από όλα τα μέρη κατά την φυσικήν κατάστασιν είναι περιτρυγισμένος με θάλασσαν και διατρέφει πάντοτε τούς ιδίους Μωραΐτας και με ευκολίαν φυλάττεται σίγουρα από κάθε διάφορον εμβασίαν των κακοποιών αυτών από τα έξω μέρη και το περισσότερον, όπου έχει και διωρισμένους διά περισσοτέραν φύλαξιν τόσους και τόσους μπελουκμπασάδες, τζερβετζίδες και άλλους καπομπασίδες εις κάθε πολιτείαν και χωρίον.
 Δι' αυτάς λοιπόν τας προφάσεις και τα κάτω όπου ακολουθούν, ωργίσθη και άναψε τον δικαιότατον θυμόν το φιλόπτωχον, φιλοδίκαιον, υψηλόν δοβλέτι και ήθελε κάμη ευθύς τώρα την ολοϋστερινήν βαρυτάτην παίδευσιν εις εκείνους όπου ετόλμησαν να κάμουν τα τοιαύτα, αν ίσως ο φιλάνθρωπος και φιλυπήκοος στοχασμός του κραταιοτάτου και πολυχρονίου δοβλετίου, δεν ήθελεν εμποδίση και δυσκολεύση αυτήν την ογλήγωρον επιχείρησιν και ώστε να σταλώσι προτήτερα βασιλικαί υψηλαί προσταγαί και νέα νιζάμια, όπου ημπορούν να μεταβάλουν και σωφρονίσουν τους τοιούτους κακοποιούς αυτούς. Λοιπόν κατά την σφοδράν εις ημάς γενομένην υψηλήν προσταγήν, φανερώνομεν εις όλους σας τους Μωραΐτας ιερωμένους και λαϊκούς, την υψηλήν αυτήν βουλήν και θέλησιν, κατά τον τρόπον όπου εφεξής κατά πλάτος σημειώνομεν με τας παρούσας εκκλησιαστικάς επιστολάς εις όλους σας, γράφομεν δε και τη αρχιερωσύνη σου και εις τους προεστώτας της επαρχίας σου και δημογέροντας και κοτζαμπασίδες, φανερώνοντας ότι εξεδόθη νέον προσκυνητόν καί φοβερόν βασιλικόν φερμάνι και εστάλη προς τον υψηλότατον μόρα βαλή πασιά εφέντη μας και προστάζει εις το να βάλη εις κάθε σύστασιν και πράξιν με τον πλέον σιγουρότερον και ακινδυνότερον τρόπον εκείνους τους πρώτους υψηλούς ορισμούς, νέας βασιλικάς προσταγάς και αποφάσεις διά περισσοτέραν αύξησιν καθώς αναφέρει το υψηλόν φερμάνι εις Τούρκους και ραγιάδες, όθεν διά μεν τους Τούρκους έχουσι χρέος να φροντίζωσιν οι αγιάννηδες καί βοϊβοντάδες, καθώς θέλετε βεβαιωθή από το υψηλόν φερμάνι του πολυχρονεμένου βασιλέως μας, όπου έχει να διαβασθή εις Τριπολιτζάν εις το υψηλόν τζιβάνι, όπου να το ακούσουν όλοι και όσα ονομαστί φανερώνει διά τους ραγιάδες. Ιδού κεφαλαιωδώς καταγράφομεν εις την παρούσαν ημών επιστολήν και ακούσατε.
 α) Κεφάλαιον προστάζει ότι εις όποιον χωρίον ή τζιφλίκι ευθύς όπου φανώσιν οι κλέπται, οι προεστώτες και δημογέροντες εκείνων των χωρίων φανερώνοντες εις τους κοτζαμπασίδες του καζά εκεί όπου υποτάσσονται τα χωρία και τζιφλίκια έχουσι χρέος οι κοτζαμπασίδες χωρίς αργοπορίαν να πιάνωσι τους τοιούτους κλέπτας και να τους δίδωσι εις τον βοϊδόνδαν και ζαπίτην και εις τους αγιάννηδες, από τους οποίους να αποστέλλωνται εις τον μόρα βαλή πασιά εφέντη μας, δια να λάβωσι κατά νόμους τα επίχειρα της κακίας των. Ανίσως δε οι ρηθέντες προεστώτες και δημογέροντες του χωρίου και τζιφλικίου ή οι κοτζαμπασίδες των καζάδων από αμέλειάν των, ήθελε φανώσιν εναντίοι εις την υψηλήν βασιλικήν προσταγήν, παραβλέποντες, τους τοιούτους κακοποιούς κλέπτας, αφ' ου δοκιμάσωσι βαρυτάτην και μεγάλην ζημίαν εις άσπρα θέλει θανατωθώσι με σταυρόν και πικρόν θάνατον διά να γίνουν και παράδειγμα εις όλους.
β) Όλοι οι κοτζαμπασίδες του καθ' ενός καζά έχουσι χρέος να βάλωσιν όλους τους ευρισκομένους ραγιάδες εις τα χωρία και τζιφλίκια εις τους αναμεταξύ των κεφιλεμέδες, ώστε όπου να υπόσχεται ο ένας διά τον άλλον, και από τους κοτζαμπασίδες να πέρνωνται ιδιοχείρως γεγραμμένοι κεφιλεμέδες και να απερνούν εις το σιγκίλι του ιερού μεχκαμέ της Τριπολιτζάς.
γ) Το εναντίον δε μεταξύ εις αυτούς τους κεφιλεμέδες, όποιος από τους ραγιάδες ήθελε φανή κλέπτης και κακοποιός, ο μητροπολίτης εκείνος όπου ορίζει τον καζάν εκείνον, από τον οποίον ευγένουν οι κλέπται, θέλει αποδιωχθή από την επαρχία του, με απόφασιν κατά το παλαιόν υψηλόν φερμάνι, ότι να μην πέρνη ποτέ άλλην επαρχίαν.
δ) Κατά τον κεφιλεμέ οπού ήθελε γένη, όποιος από τους ραγιάδες ήθελε σκοτώση κανένα άπταιστον οι πρώτοι κοζαμπασίδες του καζαπά εκείνου ή του χωρίου ή τζιφλικίου, οπού ήθελε γένη ο φόνος, έχουσι χρέος να παραστήσωσι τον φονέα, παραδίδοντές τον εις τον βοϊβόνδα καί αγιάννηδες, από τους οποίους να στέλλεται ο φονεύς με ιλάμι της ιεράς κρίσεως εις τον υψηλότατον πασιά εφέντη μας.
ε) Τα πράγματα και υπάρχοντα του φονέως με ιζίνι της ιεράς κρίσεως, να πωλώνται και να δίδωνται εις τούς κληρονόμους του σκοτωμένου, αν ίσως και ο φονεύς εκείνος δεν ήθελε έχη πράγματα και μούλκια, πρέπει εκείνοι οπού ευρίσκονται εις τον καζάν εκείνου ή εις το χωρίον ή εις το τζιφλίκι, εις το όποιον έγινε ο φόνος διά δυσώπησιν και ανάπαυσιν των κληρονόμων του φονευθέντος θέλει αποδοθή και η τιμή του αίματος και να δίδουν και υπόσχεσιν ότι ανίσως και ο φονεύς εκείνος ήθελε φύγη να μη γυρίση εις το εξής πώποτε οπίσω εις τον καζάν εκείνον ή εις το χωρίον ή εις το τζιφλίκιον.
 Αυταί είναι αι υψηλαί βασιλικαί γενόμεναι προσταγαί εις όλους τους πιστούς ραγιάδες, τας όποίας θέλω βεβαιωθή το περισσότερον, οπόταν με υψηλήν προσταγήν του υψηλοτάτου μόρα βαλή εφέντη μας, θέλει συναχθήτε εις Τριπολιτζάν όλοι οι μητροπολίται και επίσκοποι του Μωρέως, μαζί με τους κοτζαμπασίδες προεστούς και δημογέροντας, και θέλετε παραλάβη την παρούσαν ημών πατριαρχικήν επιστολήν καθώς θέλει ακούσετε και τας υψηλάς προσταγάς διά το καθολικόν και κοινόν νιζάμι, οπού θέλουν αποφασισθή από του υψηλοτάτου αφέντου μας χωρίς καμμίαν αργοπορίαν. Όθεν επειδή και είναι προσταγή απαραίτητος να λάβουν τέλος και να φυλάττωνται ακριβώς αυτά τα βασιλικά νιζάμια, και επειδή φοβερίζονται φοβεραί παιδεύσεις και πικρότατοι θάνατοι εις εκείνους οπού εναντιούμενοι ήθελε φανώσιν υπόδικοι, παρακινούμενοι εις τούτο είτε από αμέλειαν είτε από πονηράν γνώμην, διά τούτο άμα εκκλησιαστικώς και πατρικώς προλαμβάνοντες φανερώνομεν εις όλους σας τα ίδια συμβουλεύοντάς σας όλους περισσότερον την μεταξύ σας σύμφωνον ομογνωμίαν και ειρήνην, ωσάν οπού είναι αιτία και αρχή διά την καλήν τελείωσιν των νέων αυτών βασιλικών προσταγών για την ησυχίαν και ασφάλειαν όλης της κοινότητος, διά το οποίον και βεβαιωθέντες, την δυνατήν βασιλικήν απόφασιν το σταθερόν και αμετάτρεπτον διά την τελείωσιν, το όγληγωρον διά την ενέργειαν και την πράξιν και τον βαρύτατον και μεγάλον βασιλικόν θυμόν.
 Προσέχετε ακριβώς με όλην σας τη δύναμιν και φυλάττετε απαρασάλευτα τα όσα προστάζεσθε με υψηλήν απόφασιν και προσταγήν και είναι χρέος απαραίτητον εις όλους, διότι η προσταγή είναι βασιλική και υψηλή και οπόταν η δικαιοσύνη έχη θεμέλιον και συμφέρον διά την ασφάλειαν και ησυχίαν εις όλην την κοινότητα και εις την μερικήν των ραγιάδων, τότε περισσότερον έχετε χρέος να λαμβάνετε περισσότερον ζήλον, και με καλήν συνείδησιν να τελειώνετε τας βασιλικάς προσταγάς, και με τα έργα εμπράκτως έχοντες αυτά πάντοτε εις τον νουν σας· ανίσως όμως (το οποίον άμποτε να μην ήθελε γίνη) και κάμνοντες τα εναντία, ήθελεν αντιστέκεσθε εις τα υψηλά φερμάνια και εναντιήσθε θέλει κατακριθήτε ως παρήκοοι, και οι μεν λαϊκοί, αφ' ου δοκιμάσετε τα χαλεπώτατα παιδευτήρια θέλει λάβετε και πικρόν θάνατον της ζωής σας, οι δε ιερωμένοι θέλετε χάσετε το εκκλησιαστικόν σας αξίωμα, και η αρχιερωσύνη σου αποδειωχθής παντοτινά από την επαρχίαν σου και από κάθε εκκλησιαστικόν αξίωμα. Προσέχετε λοιπόν μήπως και κατά συνήθειαν ή αψηφησίαν νομίζοντες τας φοβεράς ταύτας γραφομένας υψηλάς προσταγάς, ήθελε καταφρονήσετε το πλέον παραμικρότερον, σηκώνοντες εναντίον του εαυτού σας τον βασιλικόν θυμόν και αγανάκτησιν, οπού προξενεί τα πολυστένακτα δάκρυα, και δε θέλει εύρητε κανένα βοηθόν, μήτε καμμίαν άλλην ωφέλειαν από την ανωφελή μετάνοιάν σας.
 Διά την ησυχίαν και καλήν κατάστασιν όλου του Μορέως, έγινεν αυτό το θεοφώτιστον νιζάμι, και αποβλέπει εις την ασφάλειαν και ησυχίαν όλης της κοινότητος· διά τούτο είναι ακόλουθον με ιδίαν σας προθυμίαν και αυτοθέλητον προαίρεσιν, και με όλην σας την δύναμιν, να προσπαθήσετε διά την ακριβεστάτην διαφύλαξιν των προσταζομένων, διά να μένετε ελεύθεροι πάσης βλάβης των κακοποιών ανθρώπων, και θέλετε εύρητε εις το εξής τα βασιλικά ελέη, οπού να τρέχωσιν εις εσάς πλούσια και αδιάλειπτα· ανίσως όμως, καθένας από σας διά την πλεονεξίαν του διά να ωφελή τον εαυτόν του, κατατυραννή ασεβώς και βασανίζη τους πτωχούς ραγιάδες με παράνομα και άδικα χαράτζια και παρσίματα, και νομίζει ένα τυχηρόν εύρημα διά τα χωριστά άλλα τέλη το να ευρίσκωνται κακοποιοί εις αυτήν την λησταρχικήν ζωήν, και χαίρονται εις τα φονικά, και προδίδουν τους ανθρώπους διά να σκοτώνωνται, ούτος θέλει πέση εις τας πολιτικάς παιδείας και εις τας εκκλησιαστικάς ημών κατάρας και αφορισμούς καθώς και συνοδικώς γράφοντες αποφαινόμεθα εναντίον εις τους τοιούτους, ότι όταν εις το εξής δεν ήθελε κάμωσι με προθυμίαν και μεγάλην υπομονήν, κατά τας σταλείσας υψηλάς βασιλικάς προσταγάς και φερμάνια και δεν ήθελε παύσωσιν από τας τοιαύτας ασυγχώρητους κακίας και πονηρίας, υπάρχωσιν αφωρισμένοι, κατηραμένοι και ασυγχώρητοι, και μετά θάνατον άλυτοι, και τυμπανιαίοι και πάσαις ταις πατριαρχικαίς και συνοδικαίς αραίς υπεύθυνοι και ένοχοι του πυρός της γεένης, και τω αιωνίω αναθέματι υπόδικοι· όθεν διά να μην πάθετε τα τέτοια μισητά καί αποτρόπαια, ποιήσατε ως γράφομεν εξ αποφάσεως· η δε του Θεού χάρις είη μεθ' υμών.

αωε (1805) Οκτωβρίου κε (25)

Κωνσταντινουπόλεως Καλλίνικος και εν Χριστώ αδελφός και ευχέτης
Καισαρείας Φιλόθεος και εν Χριστώ αδελφός και ευχέτης
Κυζίκου Ιωακείμ και εν Χριστώ αδελφός και ευχέτης
Θεσσαλονίκης Γεράσιμος και εν Χριστώ αδελφός και εύχέτης
Βερροίας Χρύσανθος και εν Χριστώ αδελφός και ευχέτης
Προϊλάβου Παρθένιος και εν Χριστώ αδελφός και ευχέτης
Παλαιών Πατρών Μακάριος και εν Χριστώ αδελφός και ευχέτης
Ηρακλείας Μελέτιος και εν Χριστώ αδελφός και ευχέτης
Νικομηδείας Αθανάσιος και εν Χριστώ αδελφός και ευχέτης
Προύσσης Άνθιμος και εν Χριστώ αδελφός και ευχέτης
Αγκύρας Ιωαννίκιος και εν Χριστώ αδελφός και ευχέτης
Ξάνθης Ναθαναήλ και εν Χριστώ αδελφός και ευχέτης
Μυτιλήνης Ιερεμίας και εν Χριστώ αδελφός και ευχέτης

Σάββατο 9 Μαρτίου 2013

Το Έπος των Περσών και των Ινδών (Μέρος 3ο)




Έτσι αφήνουμε τα δύο μεγάλα ινδικά έπη με την εντύπωση πως είναι μία αξιοσημείωτη εκδοχή του γενικού ινδοευρωπαϊκού τύπου. Η Ιλιάδα, το Τραγούδι του Ρολάνδου, το Τραγούδι των Νιμπελούνγκεν ανήκουν σε έναν διαφορετικό κόσμο, τον Δυτικό κόσμο, ενώ στο Χιντουστάν μία Ανατολική πνευματικότητα απέκτησε το πάνω χέρι στο έπος. Πώς έχουν λοιπόν τα πράγματα με το δεύτερο Άριο έθνος που άπλωσε τις σκηνές του στο οροπέδιο του Ιράν;

Ο Φιρντάουσι έχει μείνει γνωστός σε εμάς ως ο ποιητής του μεγαλειώδους Περσικού έπους: του Σαχ-Νάμα ή Βίβλου των Βασιλέων. Είναι μία ιστορικώς γνωστή μορφή. Φιρντάουσι είναι το λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Αμπντούλ Κασίμ Μανσούτ που έζησε περίπου από το 932 εώς το 1021. Το έπος περιέχει περίπου 12.000 δίστιχα (και εδώ επίσης εντυπωσιαζόμαστε από το γιγαντιαίο μέγεθος του ποιήματος) και ήταν αφιερωμένο στον Μαχμούντ βασιλιά του Γκαζνί (999-1032) ο οποίος, εντούτοις, δεν αντέμοιψε προφανώς τον ποιητή για αυτό όσο προσδοκούσε ο τελευταίος. Παρόλα αυτά ήταν μία μεγάλη τιμή για το βασιλιά. Οι Μωαμεθανικές δυναστείες που ανήλθαν στον περσικό θρόνο, θεωρούσαν ως μεγάλης αξίας το να θεωρούνται νόμιμοι απόγονοι των παλαιών βασιλικών γενεών. Ο Μαχμούντ αρεσκόταν στο αναγνωρίζει τους προγόνους του στις θαυμαστές μορφές της προισλαμικής παραδόσεως.

Όσο επικό υλικό και αν περιέχεται στην Βίβλο των Βασιλέων, είναι κατά βάσην η ιστορία μίας δυναστείας που φθάνει πίσω στο περσικό παρελθόν. Η ιστορία της Περσίας μέχρι τον θάνατο του Χοσρόη Β’ το 628 είχε καταγραφεί στο Κουανταϊναναμάγκ ή Βίβλο των Πριγκήπων, η οποία γράφτηκε πιθανόν κατά την βασιλεία του Γιαζντγκάρντ Γ’: μετά το έτος 632. Μετά την κατάκτηση της Περσίας από τους Μωαμεθανούς, δηλ. λείαν συντόμως μετά την σύνθεση της Βίβλου των Πριγκήπων, πολλές μεταφράσεις του έγιναν διαθέσιμες στα αραβικά, μερικές εκ των οποίων έχουν τώρα χαθεί. Κατά τα μέσα του δέκατου αιώνος δημιουργήθηκε το Σαχ-Νάμα γραμμένο σε Νέο-Περσικό πεζό λόγο. Κατά τη παράδοση ο Ντακίκι, ποιητής της αυλής της Μπουχάρα, συνέθεσε μία ποιητική εκδοχή του μεταξύ του 977 και του 997 την οποία , εντούτοις, δεν ολοκλήρωσε ο ίδιος. Αυτό έγινε από τον Φιρντάουσι ο οποίος υποτίθεται πως την ολοκλήρωσε γύρω στο 1010.

Αυτό το καθαρώς λογοτεχνικό και γραπτό κείμενο είναι τοιουτοτρόπως κυρίως ιστορικού χαρακτήρος και δεν πρέπει να τοποθετείται στο ίδιο επίπεδο με την γνησίως ηρωική επική ποίηση που έχουμε συναντήσει εώς τώρα. Η Βίβλος των Βασιλέων ασχολείται με την ιστορία του Γιασμέντ μέχρι την πτώση του βασιλείου των Σασσανιδών και έτσι εκτείνεται από τους μυθικούς χρόνους εώς το τέλος της περσικής ανεξαρτησίας. Όμως μέσα από αυτήν την σειρά βασιλέων αναδύεται ο πραγματικός ήρωας, ο Ρουστούμ ο πιστός υπηρέτης, ο οποίος δεν μπορεί να πεθάνει, αλλά δίνει τη ανεκτίμητη βοήθειά του σε διαδοχικές γενεές αρχόντων. Η καταγωγή του ανάγεται στην περιοχή του Σκιστάν στο νοτιοανατολικό Ιράν και κατ’ αρχάς διαδραματίζει κάποιο ρόλο στην βασιλεία του Μινουτσίρ. Ο πόλεμος με τις τουρανικές φυλές στον βορρά αρχίζει να προσλαμβάνει απειλητικό χαρακτήρα και ο βασιλιάς τους Αφράσιαμπ επιτυγχάνει να θέσει ένα τέλος στην περσική δυναστεία. Τότε ο Ρουστούμ φέρνει τον Κατζ Καβάντ από το Έλμπουρζ και τον στέφει. Ο βασιλιάς ζει για εκατό χρόνια και γίνεται ο ιδρυτής της δυναστείας των Καγιανιδών. Ο διάδοχός του είναι ο Κατζ Καούς, ένας φιλόδοξος άρχοντας, για τον οποίο λεγόταν ο μύθος πως προσπάθησε να πετάξει προς τον ουρανό με εκπαιδευμένους αετούς: ένα δάνειο από τον βαβυλωνιακό μύθο του Ετάνα το οποίο αντικατοπτρίζεται επίσης στην ευρέως γνωστή ιστορία της πτήσεως του Αλεξάνδρου προς τον ουρανό. Διάδοχός του είναι ο Κατζ Κόσρεβ, ο οποίος ανατράφηκε σε ένα μυστικό μέρος και ο οποίος, όπως ο Άμλετ, πρέπει να προσποιηθεί παράνοια. Ο πόλεμος με το Τουράν, κατά τον οποίο ο Ρουστούμ παίζει σημαντικό ρόλο, αναζωπυρώνεται και πάλι. Με τον βασιλιά Λόρασπ μία νέα γενιά βασιλέων αρχίζει στο Μπάλκ την πρωτεύουσα της Βακτρίας. Ο γιος του είναι ο Βιστάσπης, κατά την βασιλεία του οποίου ο Ζαρατούστρα κήρυξε την διδασκαλία του. Υπό τον διάδοχό του Ισφάντιαρ, ο Ρουστούμ εμφανίζεται για ακόμη μία φορά στο προσκήνιο, αφού προηγουμένως είχε αναγκαστεί να παραδώσει για κάποιο διάστημα την θέση του ως αρχηγός του στρατού σε κάποιον άλλο. Ο Ισφάντιαρ είναι άτρωτος εκτός από το μάτι του. Ο Ρουστούμ πρέπει να ξεφύγει από αυτόν , αλλά ακούει από το πουλί Σίμουργκ πως υπάρχει ένα φυτό με το οποίο είναι δεμένη η ζωή του Ισφάντιαρ. Με αυτό το φυτό κατασκευάζει ένα βέλος με το οποίο τοξεύει τον Ισφάντιαρ στο μάτι. Το μόνο τρωτό σημείο ενός ήρωος, από το οποίο μπορεί να σκοτωθεί μας είναι επίσης γνωστό εκ των θρύλων του Αχιλλέως και του Ζίγκφρηντ· μας υπενθυμίζει ιδίως τον ιρλανδικό θρύλο του Μπάλορ που παρομοίως μπορεί να φονευθεί μόνο από χτύπημα στο μάτι, και το φονικό φυτό μας είναι γνωστό από τον σκανδιναβικό μύθο του Μπάλντερ και τον φινλανδικό μύθο του Λεμινκάϊνεν.

Το επεισόδιο της μάχης ανάμεσα στον Ρουστούμ και τον γιο του Σοράμπ είναι δικαίως διάσημο. Έχουμε ήδη συναντήσει το ίδιο μοτίβο στον γερμανικό θρύλο του Χίλντεμπραντ και του Χάντουμπραντ,, στην ιρλανδική ιστορία του Κούχουλάιν και θα το δούμε ξανά στον ρωσσικό ηρωικό θρύλο του Ίλυα Μούρομετς. Είναι αναμφιβόλως ένα αρχαίο μοτίβο, αλλά η άποψη πως πέρασε από έθνος σε έθνος και ότι έτσι μεταδόθηκε από τους Πέρσες στους Ιρλανδούς μέσω των Ρώσσων και των Γερμανών είναι υποκείμενη σε σοβαρές ενστάσεις. Είναι ιδιαιτέρως η πρώιμη εμφάνισή του στην ιρλανδική ποίηση που είναι ασύμβατη με αυτή την άποψη. Θα έτεινα να σκεφτώ πως είναι μάλλον μία Ινδοευρωπαϊκή ιστορία που διατηρήθηκε από μερικά, αλλά όχι από όλα τα ξεχωριστά έθνη. Πολύ περισσότερο είναι εμφανές πως η απαρχή της ήταν ένας μύθος Συμπιεσμένος σε βασιλική γενεαλογία και παρατεινόμενος κατά πολλές γενεές, ο ηρωικός θρύλος του Ρουστούμ δεν εξοβελίστηκε ποτέ εντελώς. Η πιθανώς θα ήταν πιο σωστό να ειπωθεί πως η αρχική ενότητα διασπάστηκε καλειδοσκοπικώς ως αποτέλεσμα αυτής της μεταχειρήσεως. Πάντως στην Περσία και την Ινδία βρίσκουμε επικά βιβλία, δηλαδή γραπτά έργα γιγαντιαίου μεγέθους , τέτοια που η Δύση ποτέ δεν παρήγαγε. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως αυτό είναι το τέλος μίας πολύ μακράς εξελίξεως η οποία πρέπει να είχε την απαρχή της στην προφορική λαϊκή επική ποίηση. Μπορεί να υποτεθεί πως αυτή η επική δραστηριότητα διήρκεσε για χίλια περίπου χρόνια για το Μαχάμπχάρατα. Για το Ραμαγιάνα διήρκεσε για τουλαχιστον οκτακόσια χρόνια. Έχει δικαίως παρατηρηθεί πως η αφηγηματική ποίηση πρέπει να υπήρχε ήδη πριν τον Ντακίκι, από τον οποίο το Σαχ-Νάμα  έλκει όχι μόνο το μέτρο του, αλλά και τις καθορισμένες φόρμουλες και τα υφολογικά στοιχεία του.

Όχι λιγότερο αξιοσημείωτη είναι η ιστορία του Αρτακσίρ Ι Παπακάν. Ο Αρτακσίρ είναι ο εγγονός του Παπάκ, κυβερνήτου του Παρς. Όταν είναι δεκαπέντε ετών καλείται στην αυλή από τον βασιλιά του Ιράν, Αρνταουάν. Παρότι αρχικά ανατρέφεται τιμητικώς εκεί, στην συνέχεια υποβαθμίζεται σε καθεστώς σταβλίτου ως αποτέλεσμα φιλονικίας κατά την διάρκεια ενός κυνηγιού. Όμως μία από τις παλλακίδες του Αρνταουάν τον ανακαλύπτει και τον ερωτεύεται. Του λέει για ένα όνειρο που είχε ο βασιλιάς και το οποίο υποδεικνύει πως ο θρόνος θα μεταβιβασθεί σε έναν υπηρέτη που θα δραπετεύσει από αυτόν μέσα στις επόμενες τρεις ημέρες. Τότε το ζεύγος αποφασίζει να διαφύγει. Παίρνουν σημαντικούς θησαυρούς από το παλάτι και απομακρύνονται ιππεύοντας. Αυτό μας υπενθιμίζει ζωηρώς την ιστορία του Βάλτερ και της Χίλντγκουντ που διαφεύγουν από την αυλή του Αττίλα κατά παρόμοιο τρόπο.

Στον δρόμο δύο γυναίκες τον χαιρετίζουν ως τον μελλοντικό άρχοντα του Ιράν και τον συμβουλεύουν να ιππεύσει δυτικώς προς την κατεύθυνση της θαλλάσης. Όταν ο Αρνταουάν ανακαλύπτει την επόμενη ημέρα την διαφυγή, εξοπλίζει έναν στρατό για να τους καταδιώξει. Το απόγευμα μαθαίνει από τους κατοίκους ότι ο Αρτακσίρ πέρασε από εκεί κατά το ηλιοβασίλεμα. Στην επόμενη στάση μαθαίνει πως οι φυγάδες πέρασαν από εκεί το απόγευμα και πως ένα κριάρι προχωρούσε πίσω τους. Όμως την επόμενη ημέρα ο Αρνταουάν μαθαίνει από ένα καραβάνι πως είναι είκοσι παρασάγγες μπροστά του και ότι ένα κριάρι καθόταν πίσω από έναν από τους ιππείς. Ο Αρνταουάν τώρα συνειδητοποιεί την ματαιότητα της καταδιώξεως. Διότι το κριάρι που ακολουθούσε τον Αρτακσίρ ήταν το σύμβολο του βασιλικού μεγαλείου. Είχε στραφεί από τον Αρνταουάν προς τον νεαρό ήρωα.

Αυτή η ιστορία η οποία μπορεί να βρεθεί και σε ένα Μεσο-Περσικό χειρόγραφο και η οποία συναντάται επίσης στην Βίβλο των Βασιλέων του Φιρντάουσι, έχει ως κεντρικό χαρακτήρα της τον ιδρυτή του Μέσου Περσικού βασιλείου των Σασσανιδών το 226 μ.Χ. Ο Nöldeke παρατηρεί σχετικώς προς αυτόν τον θρύλο, ότι είναι αξιοσημείωτο πως τέτοιες ρομαντικές ιστορίες περί του ιδρυτού του βασιλείου που η ιστορία του ήταν γνωστή με τόση ακρίβεια, ήταν συνήθεις. Βεβαίως αξιοσημείωτο, αλλά όχι περισσότερο από ότι σε παρόμοιες περιπτώσεις που θα αναφερθούν αργότερα. Εδώ αγγίζουμε το πρόβλημα της μεταβάσεως από την ιστορία στον ηρωικό θρύλο, το οποίο θα συζητηθεί κατά πληρέστερο τρόπο στο κεφάλαιο 10.

Μετάφραση-Απόδοση: Τήμενος